در بررسی اجمالی حادثه آتش سوزی ساختمان گاندی تهران در بهمن 1402 مواردی از نظر فنی، قانونی و حقوقی قابل بررسی است که در این نوشتار موارد فوق بررسی اجمالی شده است.
1- متاسفانه طی حادثه ای ناگوار در تاریخ ۵ بهمن ماه، بیمارستان گاندی شهر تهران دچار آتش سوزی شد. نمای این بیمارستان که از جنس کامپوزیت آلومینیوم است، دچار حریق شده و در عرض چند ساعت، تمام نمای بیمارستان در آتش سوخت. حریق ابتدا در طبقات بالای بیمارستان گاندی صورت گرفته و سپس به طبقات پایینتر سرایت کرده است. این حادثه که در ساعت ۱۸:۲۰ روز پنج‌شنبه پنج بهمن ماه گزارش و بلافاصله با حضور به موقع آتش‌نشانان اطفا شد. خوشبختانه این آتش سوزی به ساختمان‌های مجاور سرایت نکرد.
2- سخنگوی سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران، جلال ملکی درباره نمای ساختمان بیمارستان گاندی توضیح داد و گفت: «استفاده نکردن از نمای کامپوزیت در ساختمان‌ها، قبلاً به بیمارستان گاندی و سایر مراکز اعلام شده بود، هر ساختمانی حتی اگر در زمان قدیم از نمای کامپوزیت استفاده کرده، درصورتی‌که نیاز به بازسازی نمای ساختمان دارد حتماً تعویض نما را در اولویت قرار دهد.» براساس اعلام او، در سال ۹۴ شورای شهر استفاده از نمای کامپوزیت در ساختمان‌ها را تخلف تصویب کرد، آتش‌نشانی نیز با نمای کامپوزیت موافقت نمی‌کند: «نمای کامپوزیت بیمارستان گاندی، یک نمای قدیمی بود، طبق دیدار با مسئولان بیمارستان زمان اجرای استفاده از نمای کامپوزیت را در سال ۹۰ اعلام کردند.» ملکی درباره رعایت نکردن نمای جدید در بازسازی بیمارستان گاندی گفت: از آنجایی که بیمارستان گاندی در حال بازسازی بود و اعلام کرده بودند، برنامه‌ای برای تغییر نمای کامپوزیت دارند، در داخل ساختمان تقریباً کار به اتمام رسیده بود اما بیرون ساختمان علائمی از وجود داربست برای تغییر نما وجود نداشت. ضمنا در سازمان آتش نشانی 8 مورد اخطاریه به عنوان موارد ناایمن بودن مجموعه بیمارستان گاندی فهرست شده که شامل نقص سیستم اعلام حریق، عدم حوزه‌بندی سقف کاذب و داکت‌های تاسیساتی، انبارداری غیراصولی، انشعابات متعدد از سیم‌کشی برق، فقدان علائم مسیر خروج، چیدمان کالا در مسیر‌های تردد و خروج اضطراری، عدم رعایت حریم ایمنی تابلو‌های برق و عدم وجود کلید محافظ جان برای تابلو‌های برق بوده است. در این اخطاریه، البته هیچ اشاره‌ای به ناایمن بودن نمای ساختمان نشده، اما پررنگ شدن نقص سیستم اعلام حریق در این اخطاریه قابل توجه است.
3- سوالی که مطرح است استانداردها و ضوابط لازم برای طراحی نماهای ساختمان و به ویژه نمای یک بیمارستان چیست؟ آیا نما کامپوزیت برای بیمارستان از نظر حریق استاندارد می باشد؟ آیا نماهای کامپوزیتی اشتعال زا هستند؟ سرعت احتراق متریال، چگونه مورد ارزیابی و سنجش قرار میگیرد؟ نمای کامپوزیت آلومینیوم نسبت به حریق چه میزان مقاومت دارد؟ آیا ورق آلومینیوم خالص و بدون مواد پلیمری می تواند عملکرد بهتری داشته باشد؟ به طور کلی نماهای فلزی داری چه گریدبندی هستند؟ ضوابط حریق در طراحی نماهای فلزی چیست؟
برای پاسخ به تمامی سوالات فوق و همچنین بسیاری دیگر از سوالات مشابه آن، ابتدا نیاز به بررسی استانداردهای و ضوابط حریق در طراحی نما هستیم. بنابراین برای آگاهی از این استانداردها و پاسخ به سوالات فوق، باید عنوان کرد که امروزه طراحی و اجرای نمای ساختمان با متریال های استاندارد و ایمن برای آتش سوزی در سطح جهان پیشرفت چشم گیری داشته است. مصالح اجرایی نمای ساختمان قبل از اجرا، باید مورد آزمایش قرار بگیرند. پیشگیری از گسترش آتش، از مسائل مهم و بروز دنیاست، تا از ایمنی ساختمان ها اطمینان حاصل شود.
بنابراین هم انتخاب مصالح مناسب و هم کیفیت نصب و اجرا (طراحی سیستم اجرایی مناسب) برای حفاظت ساختمان از آتش بسیار حیاتی است. علاوه بر موارد ذکر شده، تامین ایمنی ساکنین ساختمان نیز از ضوابط طراحی نماست. ضوابط طراحی هم در انتخاب مصالح و متریال و هم در طول طراحی ساختمان، در نظر گرفته شود. از ضوابط مهم طراحی نما، ایمن بودن در مقابل حریق و جلوگیری از پیشروی آتش و گرما از یک نقطه به نقطه دیگر است. متاسفانه در طراحی نمای بیمارستان گاندی، ضوابط به درستی رعایت نشده بود. انتخاب مواد و مصالح مناسب ساختمانی، طراحی نمای ایمن در برابر حریق و همچنین تامین امنیت ساکنان، مهمترین رویکرد در متوقف کردن آتش در ساختمان خواهد بود. با استفاده از مواد قابل احتراق برای پوشش یا عایق بندی نما، بدون شک خطر جدی انتقال آتش سوزی از یک نقطه به نقط دیگر وجود دارد. این موضوع باعث تأخیر یا مانع از خروج ایمن ساکنان شود، که می‌تواند منجر به مرگ، زخمی شدن و از بین رفتن امنیت ساکنین شود.
از وظایف کلیدی تمام متخصصان حریق، مهندسان نما و پیمانکاران، آشنایی با استانداردهای اجرایی و راه حل های متوقف کردن آتش است. بنابراین، افزایش میزان آگاهی از پارامترهای تاثیرگذار در انتشار عمودی آتش در سراسر نماها و همچنین آشنایی با روش‌های آزمون استاندارد نما از واجبات است.
4- مهدی چمران، ریاست شورای شهر تهران اظهار کرد: در سال ۱۳۹۵ مصوبه‌ای داشتیم که استفاده از نمای کامپوزیت ممنوع شد، اما فشار زیادی از طریق نامه و مصاحبه وارد کردند تا در نهایت این ممنوعیت محدود به ساختمان‌های مسکونی شد، به طور قطع طرحی باید در نظر گرفته شود که ممنوعیت استفاده از نمای کامپوزیت در ساختمان‌های عمومی همچون هتل‌ها و بیمارستان‌ها نیز ممنوع شود. در حال حاضر موضوع نمای ساختمان توسط کمیسیون نمای شهرداری در حال انجام بوده و سازمان نظام مهندسی در زمینه نکات فنی آن دخالتی نداشته است. با بروز حادثه گاندی از سازمانآتش نشانی برای عضویت در کمیسسیون نمای شهرداری دعوت به عمل آمده است. اما کماکان حضور تیم فنی نظام مهندسی در آن نادیده گرتفه شده است. باید عنوان نمود که امور اطفا و سیستم های مربوط به آن در شهر تهران صرفا با تاییدیه سازمان آتش نشانی انجام شده و در پایان کار ساختمان به امضای آن سزمان میرسد.
5- حادثه فوق باید به صورت کارشناسی بررسی شود، اما مشاهدات اولیه نشان می دهد که به طور جدی مشکل عدم استاندارد وجود داشته است. استانداردها در بخش‌های مختلف طبقه‌بندی می‌شود و در کنار بحث استاندارد محصول بحث استانداردهای طراحی نیز وجود دارد. مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، ضوابط ملاک عمل مقررات ایمنی ساختمان را تاکید کرده که به نظر میرسد در ساختمان بیمارستان گاندی رعایت نشده است.
یکی از تاکیدات مبحث سوم الزام به رعایت ضوابط مربوط به درجه واکنش مصالح نمای ساختمان در برابر آتش است که در واقع همان پنل‌های کامپوزیت مورد نظر بوده و باعث گسترش حریق در بدنه ساختمان می‌شود. در ساختمان بیمارستان این پنل‌های کامپوزیت مورد استفاده قرار گرفته بود که در برابر آتش مقاوم نیست.
ضمن اینکه بین نمای ساختمان و بدنه اصلی فاصله وجود دارد این موضوع باعث اثر دودکشی می شود که نتیجه آن انتقال سریع آتش به طبقات بالاست. این فاصله باید با فایر استاپ‌ها پر شود تا جلوی انتقال آتش گرفته شود. اما نمای ساختمان بیمارستان اصلا فایر استاپ نداشته است. بنابراین این دو عامل در کنار هم باعث آتش سوزی سریع نما شده است.
6- رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان تدوین مقررات ارزیابی و بهسازی ساختمان‌های موجود از نظر سازه و ایمنی در برابر آتش، تصریح کرد: ممنوعیت نماهای پلیمری مانند کامپوزیت‌های آلومینیومی دارای مغزه پلیمری که فاقد گواهینامه ایمنی در برابر آتش هستند در ویرایش سوم مبحث سوم مقررات ملی ساختمان از سال ۹۵ اجباری شده است.
محمدمهدی حیدری رئیس مرکز تحقیقات راه با تأکید بر اهمیت رعایت مقررات ملی و کنترل ساختمان در ساخت ساختمان‌های پراهمیت همچون بیمارستان‌ها بخشی از رخدادها و وقوع حوادثی از جمله آتش‌سوزی در هتل بیمارستان گاندی تهران را به دلیل رعایت نکردن مقررات و ضوابط ساخت و ساز و اصول مهندسی ساختمان، عنوان کرد. وی گفت: شواهد حاکی است که نمای ساختمان بیمارستان گاندی از جنس کامپوزیت آلومینیوم از نوع کندسوز نشده، بوده است. این مصالح به طور کلی دارای دو پوسته از ورق آلومینیوم و یک هسته پلیمری است که به سبب وجود مغزه پلیمری، در صورت کندسوز نشدن، هم قابل اشتعال است و هم شره مواد پلیمری مشتعل به پایین، سبب گسترش شدید و سریع حریق روی نما می‌شود.
بحث و نتیجه گیری
در مبحث سوم مقررات ملی استانداردهای EN 1366-3 & EN 1366-4 باید همه ساختمان‌ها آن را رعایت کنند. بخشی از نظارت بر استانداردهای مزبور با سازمان آتش نشانی است. سازمان آتش نشانی اعلام کرده قبلا به آنها اخطار داده شده اما سئوال اینجاست که آیا اخطار کافیست؟ یک بیمارستان را به صرف اینکه اخطار داده شده باید رها شود؟
موضوع مورد پرسش بعد اینکه اگر این ساختمان مورد تایید مرکز تحقیقات ساختمان بوده پس چرا آتش گرفته؟ یا اگر این مواد کیفیت لازم را نداشته پس چرا اجازه ساخت داده شده است؟ این مواد متعلق به چه شرکتی ست؟ بالاخره مشخص است از چه شرکتی خریداری شده است. باید در خصوص کیفیت این مواد شرکت مزبور پاسخگو باشد. در عین حال باید طراح این ساختمان پاسخ دهد که چرا بدون فایر استاپ نمای ساختمان را احداث کرده است. در هیچ جای دنیا اجازه داده نمی‌شود نمای ساختمان بدون فایر استاپ، کامپوزیت کار شود.
ساختمان در حال بازسازی بوده و علی رغم دریافت اخظار از سازمان آتش نشانی کارفرما نسبت به اصلاح نما اقدام ننمو ده است.